Historie Rhapsody
Geen categorieDe bouw van de Rhapsody is gedaan tussen de jaren 2008-2011. De familie Kelders uit Breugel,bijgestaan door wat vrijwillige enthousiastelingen hebben een uiterst apart stuk werk geleverd. Het was geen gemakkelijk begin, omdat er nog geen exact plan was. Uiteindelijk is er besloten om een compleet nieuw instrument te bouwen, waarbij er gebruik werd gemaakt van bestaand voor-oorlogs pijpwerk. Rik en Bas hebben een nieuwe orgelkast gebouwd, die exact passend was voor de hydraulische aanhangwagen die afkomstig was van een ander project van RBA verhuur. Op nagenoeg hetzelfde ogenblik werden er een aantal dansorgelregisters aangeboden door iemand uit het zuiden van Duitsland. De volgende dag werd het opgehaald in de buurt van de Zwitserse grens. Het totaal maakte een bijna compleet spel muziek voor dit nieuwe orgel. Het front is ontworpen en gebouwd door Willem Kelders
De constructie kon beginnen.
Een voormalig fijnhoutbewerker met een passie voor orgels heeft ons geholpen om dit grote orgel te realiseren. Omdat hij zich hiermee gedurende ruim een jaar full-time kon bezighouden heeft hij het grootste deel van de totale bouw van de windladen voor zijn rekening genomen. Het boorwerk, schoonmaken, schuren, uitlijmen en lakken werd veel gedaan door de familie Kelders, Ook werden, waar mogelijk, een boel onderdelen onderweg gemaakt, zoals het maken en beleren van kleppen en het vervaardigen of afwerken van andere kleine onderdelen.
Ondertussen werd er in de werkplaats in Breugel al begonnen met de constructie van een dansorgelfront in Mortier stijl van rond 1920. Het meest passende voor de speelstijl van dit orgel.
Tegelijkertijd werd er in de metaalwerkplaats in Breugel gestart met het definitieve ontwerp van alle aanpassingen aan de aanhangwagen. Dit bleek in een later stadium te moeten worden herzien. Zo werd er een derde as, en een zwaardere trekdriehoek toegevoegd om een grotere stabiliteit tijdens het transport te garanderen. Ook bleken luchtremmen noodzakelijk, en dus werd het remsysteem gewijzigd en verbeterd.
Ook werden er hydraulische stempelpoten gemonteerd zodat de Rhapsody op exact dezelfde hoogte gezet kon worden als de Victory. Dit is visueel van belang bij synchroon spelen.
De hoofdkast was al ongeveer 6 maanden gereed voor het eigenlijke werk aan het orgel startte. Een kwalitatief goed orgel op serieuze wijze bouwen kost erg veel tijd. Alleen het vervaardigen van de tractuur van de Rhapsody kostte meer als een jaar. Toen dit gereed was, kon er gestart worden met het herintoneren van alle pijpen. Hierbij is het de kunst om een perfecte balans tussen de registers orgelpijpen te realiseren. Sommige typische dansorgelregisters zijn op een speciale manier geintoneerd. Dit maakt het mogelijk om dezelfde registers meermaals te gebruiken, bv als solo-register, maar ook als vulstem bij forto-passages. Dit is noodzakelijk omdat het orgel altijd buiten draait en ook is het een groot gemak gebleken bij het spelen van moderne muziek.De Rhapsody is een uniek instrument geworden, waarvan er geen tweede bestaat.
Zoals het altijd gaat met dit soort projecten, ontstaan er tijdens de bouw nieuwe ideeën, die waar mogelijk in het ontwerp zijn meegenomen. De Rhapsody begon in het vroegjaar van 2010 te spelen, en werd eind mei van dat jaar voor het eerst gepresenteerd op de jaarlijkse orgeldag in het openluchtmuseum in Arnhem. Op dat betreffende festival speelde de Rhapsody nog uitsluitend als een concertorgel, want de voor dit orgel typerende dansmuziek moest nog worden vervaardigd. Ook aan het front moest nog het nodige gebeuren. Alleen het middengedeelte met de twee zijnissen was gereed, zij het alleen in een lichte basis grondkleur.
In de winter van 2010/2011 werd het front verder afgebouwd. Geen eenvoudig karwei, want er was niet teveel ruimte in de aanhangwagen, en het goede design dat van groot belang is voor dit model front moest behouden worden.
Voor de zijvleugels werden twee schilderstukken in art-deco stijl gemaakt door Dineke Boektje. Zij gebruikte hiervoor orginele ontwerpen uit 1898 van de schilder Mucha, die bekend staat om dit soort ontwerpen. Tijdens het uitzoeken van de schilderstukken kwamen we erachter dat de twee uitgekozen modellen de namen “Music” en “Dance” hadden gekregen van Mucha. Toeval of vooruitziende blik?
Gedurende dezelfde winter vonden we bij een liefhebber een orginele houten xylophone van Th. Mortier, die compleet werd gereviseerd en bovenop de orgelkast werd geplaatst. Een nieuw register carrillion, bestaande uit metalen en houten pijpen werd gemaakt door een specialist voor metalen pijpwerk uit de kerkorgelbouw. Dit register vond zijn definitieve plaats in de buik van het orgel. De templeblocks, benodigd voor de dansorgelmuziek, werden geplaatst in twee gedeeltes aan het eind van de nissen. De hi-hat vond nog een plaatsje in de middenkast.
De Rhapsody kan op boeken spelen, en op het ingebouwde midi-systeem. Bij het spelen op boeken ontstaat er een probleem omdat het klavier zo breed is dat de deuren van de wagen niet volledig meer kunnen sluiten. Dus het boekenklavier wordt in dit geval uitsluitend bij zeer speciale gelegenheden gebruikt.
De mooie imposante kap van het front voldoet enorm goed, maar er was te weinig plaats in de wagen om de kap met handkracht op te bouwen, zoals het eigenlijk traditioneel gebruikelijk is. Als oplossing zijn er twee electro-mechanische cilinders in de zijkasten gebouwd die de kap automatisch omhoog drukken. Het geheel is met zeer weinig spelingsruimte gebouwd. De zijvleugels hebben een tolerantie van slechts enkele millimeters bij een gesloten wagen.
De eerste volledige presentatie:
Van 28 tot 30 mei 2011 werd de Rhapsody door Rik & Bas voor de eerste keer gepresenteerd in Engeland op de jaarlijkse stoomrally in Strumpshaw (Norfolk) Hier won dit orgel de eerste prijs voor “meest indrukwekkende deelnemer”
Met dank aan Paul Worbey, die ons uitgenodigd heeft voor dit evenement.
Een klein overzicht van de dispositie van de Rhapsody:
118 toetsen in gebruik bij het spelen op boeken
128 toetsen in gebruik bij het spelen op midi
920 orgelpijpen in gebruik verdeeld over diverse registers
22 automatisch schakelende registers op bassen, zang, tegenzang en derde zang.
6 vast spelende registers
Een uitgebreide slagwerkset, met een grote trom dieptrom, en een dubbel uitgevoerde kleine trom, tamboerijn, los bekken en hi-hat, wood- en temple blocks plus triangel. Een houten xylophone op zang plus een metallofoon op de derde zang.
Twee accordeons spelend over Zang – Tegenzang – Bassen en Accompagnementen.
Het luchtgebruik van de Rhapsody is ongeveer 11.000 ltr lucht per minuut, bij een druk van 250 mm waterkolom.